Wody Polskie prowadzą kompleksowe inwestycje, których celem jest zrównoważone gospodarowanie wodami, w tym zwiększenie zasobów wodnych kraju. Dzięki zadaniom dedykowanym rolnictwu po raz pierwszy od 30 lat w Polsce wzrosła retencja.
Nasz kraj, na tle innych państw europejskich, należy do najuboższych w zasoby wodne. Lata zaniedbań i niedoinwestowania odbiły swoje piętno na całej gospodarce wodnej, zwłaszcza infrastrukturze. Utworzenie Wód Polskich w 2018 roku umożliwiło kompleksowe podejście do problematyki wodnej kraju i stworzenie spójnej strategii gospodarowania zasobami wodnymi. W Polsce konieczne jest zarówno przygotowanie na okresy suszy, jak i na nadejście powodzi, przy jednoczesnej dbałości o jakość wód. Nie da się tych trzech najistotniejszych kwestii gospodarki wodnej rozpatrywać osobno – niezbędne jest spojrzenie całościowe, uwzględniające zarówno potrzeby ludzi i gospodarki jak i środowiska przyrodniczego. Co ważne – należy przy tym brać pod uwagę perspektywę czasową, uwzględniającą potrzeby obecnych, jak i przyszłych pokoleń. To ukazuje całą złożoność działań planistycznych oraz inwestycyjnych w gospodarce wodnej. Zgodnie z zapisami prawa mają one uwzględniać cele środowiskowe, bezpieczeństwo powodziowe i przeciwdziałanie skutkom suszy.
Działania na rzecz rolnictwa i środowiska przyrodniczego
Jednym z istotniejszych działań, które w sposób kompleksowy, przy stosunkowo niskich kosztach i w relatywnie krótkim czasie przynoszą efekty w postaci wzrostu retencji, są działania z zakresu retencji korytowej. Polega ona na czasowym podpiętrzeniu wody w rzekach i kanałach oraz skierowaniu jej do rowów melioracyjnych, gdzie jest zatrzymywana. W tym celu wykorzystywane są systemy budowli piętrzących – jazów, zastawek, przepusto-zastawek, które pozwalają regulowanie przepływu wód i optymalne nawadnianie pól. W okresie niżówek woda jest zatrzymywana w sieci rowów melioracyjnych, z kolei w czasie wezbrań, może odpłynąć swobodnie z powrotem do cieku głównego. Pozwala to na skuteczne przeciwdziałanie skutkom suszy rolniczej, zwiększanie retencji glebowej na gruntach ornych.
Schemat działania retencji korytowej. Ryc. Wody Polskie
Wody Polskie w ramach realizacji zadań z zakresu retencji korytowej zaplanowały budowę i przebudowę 650 urządzeń wodnych na kwotę ok. 160 mln zł. W okresie 3 lat planowane jest zwiększenie retencji na obszarze nawet 300 tys. ha w całej Polsce. Ostateczne efekty działań są zależne od współpracy z lokalnymi władzami, spółkami wodnymi zrzeszającymi rolników oraz samymi rolnikami, którzy są właścicielami systemów melioracyjnych. Urządzenia wodne na rzekach i kanałach znajdują się w administracji Wód Polskich.
Wdrażanie założeń do Programu Kształtowania Zasobów Wodnych Wody Polskie podjęły wiosną 2020 roku, po przeprowadzeniu pilotażu w województwie zachodniopomorskim, w jednym z regionów najdotkliwiej doświadczanych przez suszę rolniczą.
Optymalny efekt dla rolnictwa
Melioracje powszechnie kojarzą się z odwadnianiem terenów. Tymczasem systemy te mogą być dwufunkcyjne i w razie suszy – służyć nawodnieniu pól uprawnych. Wody Polskie stworzyły założenia do Programu Kształtowania Zasobów Wodnych, który wykorzystuje retencję korytową (rzeczną), a jego celem jest przywrócenie dwufunkcyjności melioracji. Wiosną 2020 roku Nasze Gospodarstwo, przy współpracy z władzami samorządowymi i rolnikami, rozpoczęło wdrażanie zadań przywracających dwufunkcyjność melioracji.
Rozwiązanie to przynosi poprawę stosunków wodnych na danym terenie, pozwala na racjonalne gospodarowanie wodami. Przynosi wymierne korzyści dla rolnictwa i środowiska przyrodniczego. Podczas spotkań poświęconych wdrażaniu zadań z zakresu retencji korytowej przedstawiciele lokalnych społeczności podkreślali, jak duże znaczenie dla okolicznych mieszkańców ma uruchomienie urządzeń wodnych. Wójt gminy Drelów na Lubelszczyźnie tak podkreślił znaczenie tych działań: – „Dzięki uruchomieniu Jazu Augustówka do okolicy po kilkunastu latach powróciło życie, nad łąkami znów pojawiły się poranne mgły, wróciły ptaki”.
W Polsce systemy melioracyjne w większości są niewykorzystane i zaniedbane. Przez dziesięciolecia służyły rolnikom, jednak w dobie zmian klimatu i coraz częściej występujących susz, stały się bezużyteczne. Modernizacja urządzeń melioracyjnych, przy wykorzystaniu systemów piętrzących oraz zatrzymujących wodę, przynosi wymierny, niemal natychmiastowy efekt w postaci poprawy bilansu wodnego, w tym wzrostu poziomu wód gruntowych i zwiększenia retencji glebowej. To z kolei pozwala na zwiększenie plonów w obszarach zagrożonych suszą rolniczą o 30-40 %.
Zadania zrealizowane w 2020 roku i zaplanowane na najbliższe 2 lata
W ramach założeń do Programu Kształtowania Zasobów Wodnych, Wody Polskie zrealizowały blisko 200 zadań na kwotę niemal 32 mln zł. W 2021 roku rozpoczęto 58 zadań z zakresu prac utrzymaniowych na kwotę 8 mln zł, osiem z nich już zrealizowano. Z kolei na zadania inwestycyjne z zakresu retencji korytowej na rok 2021 i 2022 łącznie przeznaczonych jest blisko 90 mln zł. Jednocześnie trwają prace nad rozszerzeniem założeń do Programu Kształtowania Zasobów Wodnych dla zwiększenia ilości realizowanych inwestycji mających wpływ na obszary użytkowane rolniczo.
W ramach Lokalnych Partnerstw ds. Wody pracownicy Wód Polskich podjęli się zadania przeszkolenia osób wyznaczonych przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi w zakresie zgód wodnoprawnych, w szczególności dla inwestycji do nawodnień. W każdym regionie Wód Polskich (11 regionalnych zarządów gospodarki wodnej) zostali wyznaczeni koordynatorzy Wód Polskich w zakresie realizacji zadań związanych z nawodnieniami w rolnictwie oraz realizacją programu PROW i pozostająca w stałym kontakcie z koordynatorami wyznaczonymi przez ośrodki doradztwa rolniczego, służąc wiedzą i doświadczeniem, wspomagając doradców rolniczych z tych ośrodków.
Szkolenia dla pracowników ośrodków doradztwa rolniczego odbyły się jako cztery odrębne sesje, ze względu na sytuację epidemiczną w formie. W ramach szkolenia zostali przeszkoleni pracownicy Centralnego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Brwinowie oraz pracownicy oddziału CODR w Poznaniu, Radomiu i Krakowie oraz pracownicy wszystkich regionalnych ośrodków doradztwa rolniczego. Po każdym przeprowadzonym webinarium osoby przeszkolone otrzymały materiały szkoleniowe przygotowane przez koordynatorów Wód Polskich. Ponadto pracownicy Wód Polskich przeprowadzili szkolenie w zakresie zgód wodnoprawnych w ramach szkolenia organizowanego przez CODR w Brwinowie pn. „Współpraca instytucjonalna i aspekty prawne w gospodarowaniu wodami”.
W ramach spotkań z Interesariuszami (przedstawiciele samorządów, spółek wodnych, rolników, ODR itp.) W sprawie Kształtowania Zasobów Wodnych oraz działalności statutowej PGW WP odbyło się ok 830 spotkań, na których zawarto 37 porozumień finansowych w zakresie współpracy dotyczącej kształtowania zasobów wodnych. Porozumienia te opiewają na kwotę ok 3 156 000,00 PLN. Zawarto również 25 porozumień rzeczowych m.in. na utrzymanie urządzeń, opracowanie programu funkcjonalno-użytkowego – zwiększenie zdolności retencyjnych, wykonanie dokumentacji, prowadzenie eksploatacji polegającej na regulowaniu piętrzenia na urządzeniach oraz uzyskanie niezbędnych decyzji administracyjnych. W związku z dużym powodzeniem spotkań z Interesariuszami, spotkania te będą kontunuowane w roku bieżącym.
Jak wiele wody można zgromadzić w zlewniach rzecznych?
W ramach zadań z zakresu retencji korytowej w 2020 roku, zatrzymano dodatkowo 57 mln m3 wody.
Prowadzone obecnie piętrzenia na 2162 urządzeniach, pozwalają na zmagazynowanie dodatkowych 313 mln m3.
Po raz pierwszy od 30 lat, dzięki zadaniom realizowanym przez Wody Polskie z zakresu retencji korytowej (rzecznej), doszło do wzrostu retencji. Przyjmuje się, że na skutek czasowego podpiętrzenia wody w rzekach i kanałach ilość zgromadzonej wody może się zwiększyć aż dziesięciokrotnie. Retencja korytowa przyczynia się bowiem do zwiększenia zasobów wód zgromadzonych w glebie w obszarach położonych w danej zlewni rzecznej, jak również wpływa korzystnie na poziom wód gruntowych oraz zasila wody podziemne. Wody Polskie kontynuują program retencji korytowej co w najbliższym czasie doprowadzi do wzrostu retencji w Polsce, z poziomu obecnych ok. 6,5%, nawet do 7%.
Dla realizacji prawidłowej gospodarki wodnej należałoby gromadzić około 20% średniorocznego odpływu z rzek – na tym poziomie kształtuje się średnia europejska dotycząca retencjonowania wody. Niezbędne są zatem dalsze kompleksowe działania, których celem jest zwiększenie zasobów wodnych kraju. Jest to jedno z kluczowych zadań Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie.
Informacje dodatkowe:
Szczegóły na temat pilotażu w woj. zachodniopomorskim w ramach zwiększenia retencji korytowej dla celów rolniczych:
Relacje na temat działań Wód Polskich w wybranych regionach w 2020 roku można znaleźć w artykułach:
https://www.wody.gov.pl/aktualnosci/1071-retencja-korytowa-nasze-dzialania-w-regionach
