Ankietyzacja interesariuszy na rzecz opracowania planu przeciwdziałania skutkom suszy
Realizacja planu przeciwdziałania skutkom suszy opiera się na licznych źródłach danych, jednym z nich jest ankietyzacja interesariuszy, tj. podmiotów administracji związanych z tematyką suszy i zarządzania jej ryzykiem oraz grup użytkowników wód, którzy odczuwają ryzyko tego zjawiska i w ramach prowadzonej działalności realizują działania, w tym inwestycje zmierzające do ograniczenia skutków suszy. Ankietyzacja interesariuszy została przeprowadzona od 17 grudnia 2018 r. do 15 lutego 2019 r., a jej głównym celem było zebranie danych przydatnych do opracowania katalogu oraz programu działań służących przeciwdziałaniu skutkom suszy. Odpowiedzi respondentów dostarczyły danych i informacji m.in. na temat:
- występowania niedoborów zasobów wodnych,
- zasięgu i okresów występowania suszy w podziale na jej 4 typy tj. suszę atmosferyczną, rolniczą, hydrologiczną i hydrogeologiczną,
- strat poniesionych w wyniku suszy oraz kosztów poniesionych na działania podjęte przez interesariuszy w celu przeciwdziałania skutkom suszy,
- identyfikacji obszarów gospodarczych, społecznych, środowiskowych najbardziej wrażliwych na wystąpienie zjawiska suszy,
- zrealizowanych, realizowanych i planowanych działań podejmowanych w zakresie przeciwdziałania skutkom suszy w podziale na działania wymienione w art. 184 ust. 2 pkt. 2) – 3) Ustawy Prawo wodne (Dz. U. z 2018 r. poz. 2268 z późn. zm.),
- pożądanych działań służących przeciwdziałaniu skutkom suszy,
- dokumentów, programów ustalających zakres działań lub strategii związanych z przeciwdziałaniem skutkom suszy lub/i innych dokumentów obowiązujących lub też wdrażanych w ramach działalności poszczególnych instytucji lub podmiotów gospodarczych,
Łącznie do ankietyzacji zaproszono 3495 organizacji ujętych w 5 grup interesariuszy przedstawionych na schemacie poniżej wraz z diagramem procentowej reprezentacji.
Finalna lista podmiotów uwzględnianych w statystykach jest sumą respondentów pierwotnie zaproszonych do ankietyzacji wraz z podmiotami zarejestrowanymi pod daną Organizacją. Formuła rejestracji zezwalała bowiem na dokonanie rejestracji i wypełnienie ankiety przez dany podmiot jako instytucja działająca w ramach Organizacji np. oddziały czy poszczególne zakłady. Liczba respondentów wraz ze zgłoszonymi samodzielnie przez organizacje podmiotami, wyniosła 3631. Spośród nich odpowiedzi na ankietę udzieliło 2666 użytkowników (suma ankiet online oraz ankiet przesłanych za pośrednictwem maila/poczty). Stopa zwrotu została osiągnięta na poziomie 73%. Najwyższy poziom stopy zwrotu otrzymano w grupie 3 – 80,3%, a najniższy natomiast w grupie 5 – 37,4%. Jak przebiegała rejestracja i wypełnianie ankiet w przykładowych podgrupach respondentów można prześledzić na animacji poniżej.
Wyniki ankietyzacji znajdują się w Sprawozdaniu do pobrania TUTAJ .
UDZIELONE ODPOWIEDZI
A. SUSZA I NIEDOBORY WODY
Najczęściej wskazywanym typem suszy była susza rolnicza – ponad 49% wszystkich wskazań (49,68%). W dalszej kolejności respondenci wskazywali suszę atmosferyczną – ponad 32% (32,74%) i suszę hydrologiczną – ponad 12% (12,7%). Susza hydrogeologiczna stanowiła tylko 4,88% ze wszystkich wskazań typów suszy. Suszę rolniczą wskazywano najczęściej w grupie 3, hydrologiczną zaś w grupie 4 – użytkownicy wód i grupie 5 – Parki.
Najwięcej odpowiedzi stwierdzających wystąpienie niedoborów wody uzyskano w grupie 3–Urzędy Marszałkowskie– 85,71% wskazań, Urzędy Wojewódzkie– 75% oraz w grupie 4– Wodociągi 65,71%. Przekrojowo przez wszystkie grupy udzielające odpowiedzi na pytanie, obecność niedoborów wody wskazało 56,26%.
Aspekty, których ten niedobór dotyczył (możliwość wielokrotnego wyboru) to:
w grupie 3 rolnictwo (1226 wskazań), zapatrzenie ludności w wodę (460) oraz stawy rybne (182);
w grupie 4 produkcja (50 wskazań), gospodarka wodna (46) oraz gospodarka komunalna (40).
B. STRATY I KOSZTY PONOSZONE NA SKUTEK SUSZY
Kluczowym zagadnieniem poruszanym w ramach realizowanego badania ankietowanego była tematyka skutków wywołanych przez zjawisko suszy, zarówno w ujęciu ogólnym, jak i szczegółowym w odniesieniu do poniesionych strat. Najliczniej wskazywanym przez respondentów aspektem, którego dotyczyły skutki suszy był aspekt gospodarczy 66,38% udzielonych odpowiedzi, aspekt środowiskowy/ekologiczny 19,44% i społeczny tylko 14,18%.
Poziom poniesionych strat określany był na skali 4-stopniowej od nieodczuwalnego poprzez odczuwalny, dotkliwy po katastrofalny. Poziom odczuwalny strat wskazało 38,26% respondentów, poziom dotkliwy 31,61% a jedynie 3,09% respondentów udzielających odpowiedzi uznało, że poziom strat był katastrofalny. Na poziom nieodczuwalny strat wywołanych suszą wskazało 27,04%.
Ankietowani w ramach udzielonych odpowiedzi najczęściej wskazywali dwa sektory gospodarki, które doświadczały strat z powodu suszy, tj.: rolnictwo – produkcja roślinna 40,15% wszystkich odpowiedzi oraz zaopatrzenie ludności w wodę 17,85%, rolnictwo – uprawy nawadniane 13,57% oraz stawy rybne 8,53%. Aspekt trwałości skutków suszy w roku jej wystąpienia wskazało 66,67% ankietowanych grupy 4, a na okres 2-3 lat od wystąpienia suszy – jedynie 7,58%.
Do analizy strat i kosztów powstałych na skutek suszy uwzględniono również pytanie (w grupie 4) o posiadanie przez przedsiębiorstwo polisy ubezpieczeniowej od bezpośrednich lub pośrednich skutków tego zjawiska. Z otrzymanych odpowiedzi wynika, że prawie 70% (69,73%) ankietowanych użytkowników wód nie posiada polisy ubezpieczeniowej od skutków suszy. Jedynie 5,5% respondentów deklaruje w odpowiedzi posiadanie polisy. Pozostałe 24,77% respondentów udzielających odpowiedzi na to pytanie wskazało opcję „nie dotyczy”.
Powołanie komisji do szacowania szkód powstałych w gospodarstwach rolnych w wyniku wystąpienia zjawiska suszy i szacowanie strat przez te komisje dotyczyło 82,92% respondentów (pytanie dla grupy 3).
91,11% respondentów grupy 3 wskazało na brak dodatkowych kosztów zaopatrzenia ludności w wodę w trakcie suszy. Jedynie niecałe 9% (8,89%) odpowiedzi potwierdziło poniesienie takich kosztów. A najczęściej wskazywanym rodzajem działania był dowóz wody beczkowozami (70,59%).
Suma zgłoszonych kosztów związanych z zaopatrzeniem ludności w wodę w trakcie suszy z szacowań respondentów stanowi ponad 19 mln zł.
C. ZGŁOSZONE DZIAŁANIA SŁUŻĄCE PRZECIWDZIAŁANIU SKUTKOM SUSZY
W ramach pytań ankietowych respondenci otrzymali możliwość zgłoszenia działań (inwestycji) realizowanych obecnie/planowanych lub pożądanych, ze względu na występujące na danym terenie skutki suszy, a służących przeciwdziałaniu i ograniczaniu negatywnych skutków tego zjawiska.
Zdecydowana większość udzielonych odpowiedzi 72,76% informuje o braku potrzeby realizacji działań dotyczących przeciwdziałania skutkom suszy (lub stanowi informację, że zakres pytania nie dotyczy podmiotu/instytucji wypełniającej ankietę). Tylko 27,24% odpowiedzi wskazuje na potrzebę realizację takich działań.
Spośród respondentów grupy 2 oraz 3 (Gminy, Powiaty i Urzędy Wojewódzkie) udzielających odpowiedzi tylko 12% wskazywało na realizację lub zaplanowanie działań związanych ze zwiększeniem retencji naturalnej lub sztucznej. Najliczniej wskazywane kategorie to: urządzenia lub budowle piętrzące (230 wskazań), sztuczne zbiorniki na wodach płynących oraz obiekty związane z tymi zbiornikami (111) oraz kategoria inne (117).
Ponad 92% respondentów ww. grup informuje o braku realizacji działań miękkich (wszelakie działania o charakterze informacyjnym i edukacyjnym, promującym i naukowym). Tylko 7,09% odpowiedzi wskazało na realizację takich działań. Respondenci najczęściej wskazywali realizację zadań z obszaru: działań edukacyjnych (w tym też warsztatowych) – 95 wskazań, inne działania – 83 wskazań, szkoleń – 59.
Działania pożądane zostały zdefiniowane w ankiecie jako propozycje działań, które mają szczególny potencjał do wdrożenia ze względu na występujące skutki suszy, a które nie są obecnie zaplanowane z różnych powodów np. finansowych lub administracyjnych. Łącznie udzielono 946 wskazań działań pożądanych. Najliczniej wskazywana kategoria działań pożądanych to urządzenia i budowle piętrzące – 219, sztuczne zbiorniki na wodach płynących i obiekty związane z tymi zbiornikami – 106 oraz urządzenia melioracyjne (np. budowa, jak i przebudowa ze zmianą lub/ i dodaniem funkcji z odwadniającej na nawadniającą) – 95.
Grupa 4 użytkownicy wód, w tym wodociągi, odpowiedzieli na pytanie o podejmowane przez przedsiębiorstwo działania inwestycyjne/technologiczne w celu przeciwdziałania skutkom suszy. Ponad 30% odpowiedzi respondentów wskazało na podjęcie przez przedsiębiorstwo działań inwestycyjnych w celu łagodzenia lub przeciwdziałania skutkom suszy. 63,63% nie podjęło żadnych działań, a blisko 5,5% wskazało, że koszty inwestycji przewyższają wysokość ponoszonych strat i są nieopłacalne.
CO DALEJ PO ANKIETYZACJI?
Wyniki otrzymane w ramach ankietyzacji stanowią, dla dalszych prac nad planem przeciwdziałania skutkom suszy, źródło informacji o procedurach, dokumentach, planach oraz przede wszystkim o działaniach i inwestycjach związanych z przeciwdziałaniem skutkom suszy. Zebrane w ankietyzacji dane przed włączeniem ich do katalogu i programu działań służących przeciwdziałaniu skutkom suszy przejdą procedury analityczne w ramach podzadania analizy dokumentów planistycznych i programów uwzględniających aspekt ograniczenia skutków suszy oraz prac nad wskazaniem obszarów gospodarczych, społecznych, środowiskowych najbardziej wrażliwych na wystąpienie zjawiska suszy.
Pełne wyniki ankietyzacji znajdują się w Sprawozdaniu do pobrania TUTAJ.
Zweryfikowane i wdrożone wyniki w opracowanie katalogu działań zostały zaprezentowane na konferencji Stop suszy! 18 czerwca 2019 r. w Bydgoszczy.
