Monitoring zjawiska suszy w Polsce

Monitoring zjawiska suszy prowadzony jest zarówno na szczeblu światowym, europejskim, jak i krajowym. W Polsce za monitoring poszczególnych typów suszy odpowiadają Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – PIB (susza atmosferyczna i hydrologiczna), Państwowy Instytut Geologiczny – PIB (susza hydrogeologiczna), Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – PIB (susza rolnicza). Monitoring suszy rolniczej prowadzą również Instytut Geodezji i Kartografii – PIB oraz Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach.

Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – PIB (IMGW-PIB) prowadzi system POSUCHA (Prognostyczno-Operacyjny System Udostępniania Charakterystyk Suszy). Prognostyczno-operacyjny system udostępniania charakterystyk suszy jest ukierunkowany na dostarczanie wybranych informacji dotyczących wykrywania, analizy intensywności i czasu trwania oraz oceny podatności i prognozy zagrożenia wystąpienia suszy meteorologicznej i hydrologicznej.

Podstawę systemu stanowią operacyjnie wyznaczane wartości wybranych wskaźników meteorologicznych i hydrologicznych.

Wyniki przestawiane są w postaci przebiegów czasowych bieżących warunków wilgotnościowych pozwalających na wykrycie, analizę intensywności i czasu trwania suszy meteorologicznej i suszy hydrologicznej w wybranych stacjach meteorologicznych i stacjach hydrologicznych oraz w postaci map rozkładu przestrzennego warunków wilgotnościowych pozwalających na ocenę zasięgu przestrzennego suszy meteorologicznej.

Prognoza suszy realizowana jest w postaci prognozy krótkoterminowej (3-dniowej) warunków wilgotnościowych wpisanych w aktualny przebieg wartości wskaźnika EDI, co ilustruje prognozę rozwoju suszy. Długoterminowa prognoza zagrożenia suszą przedstawiona jest w 4-stopniowej skali zagrożenia (brak, małe, umiarkowane, duże) uzależnionej od panujących warunków wilgotnościowych i podatności klimatycznej na występowanie susz.

Państwowy Instytut Geologiczny – PIB (PIG-PIB) prowadzi monitoring sytuacji hydrogeologicznej. Monitoring położenia (stanu) zwierciadła wód podziemnych, realizowany przez PIG-PIB, obejmuje m.in. identyfikację niżówki hydrogeologicznej, stanowi jeden z elementów analizy prowadzącej do identyfikacji czynników wpływających na znaczące ograniczenie dostępności zasobów wód podziemnych dla ich użytkowników. Identyfikacja ta jest prowadzona po analizie struktury i dynamiki systemu wodonośnego, obejmującego monitorowany poziom wodonośny, w tym ustalenie jego wrażliwości na okresowe niedobory zasilania opadami atmosferycznymi

Prognozy zmian położenia zwierciadła wód podziemnych każdorazowo opracowywane są według dwóch scenariuszy uwzględniających wielkość zasilania płytkich wód podziemnych:

  • korzystnego dla gospodarki wodnej (sumy opadów atmosferycznych wyższe od średniej z wielolecia),
  • niekorzystnego dla gospodarki wodnej (sumy opadów atmosferycznych niższe od średniej z wielolecia).

Przy opracowywaniu prognoz wykorzystywana jest metoda autokorelacji stanów wód podziemnych.

Prognozy zmian wielkości zasobów wód podziemnych i prognozy zagrożenia dla wód podziemnych opracowywane są wyłącznie dla scenariusza niekorzystnego dla gospodarki wodnej (B). Na podstawie prognozowanych stanów wód podziemnych obliczane są wskaźniki stanu retencji (Rr) i wskaźniki zagrożenia niżówką hydrogeologiczną (kn). Prognozy są opracowywane w trybie normalnym raz na trzy miesiące, natomiast w przypadku stwierdzenia zagrożenia hydrogeologicznego – raz na miesiąc. Komunikaty o bieżącej sytuacji hydrogeologicznej dostępne są na stronie Instytutu.

Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – PIB (IUNG-PIB) na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi prowadzi System Monitoringu Suszy Rolniczej w Polsce (SMSR) wskazujący obszary, na których potencjalnie wystąpiły straty spowodowane warunkami suszy dla upraw uwzględnionych w ustawie o dopłatach do ubezpieczeń upraw rolnych i zwierząt gospodarskich w Polsce. Do oceny zagrożenia suszą SMSR integruje dane meteorologiczne potrzebne do obliczenia KBW (klimatyczny bilans wodny) oraz dane z cyfrowej mapy glebowo-rolniczej obrazującej przestrzenne zróżnicowanie retencji wodnej różnych kategorii agronomicznych gleb. Informacje dotyczące wystąpienia suszy w postaci raportów obejmujących okresy sześciodekadowe są przekazywane Ministerstwu Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz publikowane w serwisie internetowym. System SMSR podaje wyniki analiz suszy rolniczej w sześciodekadowym okresie od dnia 21 marca do dla poszczególnych gatunków roślin uprawnych i gleb.

Instytut Geodezji i Kartografii – PIB (IGiK-PIB) prowadzi system monitorujący warunki wzrostu roślin uprawnych. Monitoring suszy rolniczej przeprowadzany jest począwszy od jesiennych zasiewów, przez fazę wzrostu wiosennego, aż do okresu zbiorów. Na podstawie danych satelitarnych NOAA AVHRR oceniana jest kondycja roślin. Analizy prowadzone 31 są w oparciu o wskaźnik identyfikacji satelitarnej suszy rolniczej (DISS z ang. Drought Identification Satelite System); bazuje on na analizie danych satelitarnych, tj. wynikach wskaźnika temperatury powierzchni czynnej (TCI) dla jednostki równej 1km2 obserwacji satelitarnej dla każdego 10-dniowego okresu od początku wegetacji. Wskaźnik ten wykorzystuje minimalną i maksymalną temperaturę w każdej dekadzie roku w stosunku do aktualnej temperatury w danej dekadzie.

Niska wartość wskaźnika TCI w okresie rozwoju upraw związana jest z warunkami suszy. Wskaźnik odnoszony jest do wartości plonów upraw. W kroku dekadowym prognozowany jest spadek plonów wskutek warunków suszy. Finalnie, określana jest intensywność występowania zjawiska suszy oraz jej wpływ na obniżenie ilości plonów.

Instytut Geodezji i Kartografii monitoring suszy prowadzi pod kątem prognozy wielkości strat plonów na potrzeby analiz GUS (Głównego Urzędu Statystycznego) oraz prowadzonego na bieżąco w układzie dekadowym monitoringu suszy rolniczej. Wyniki obserwacji prowadzonych przez Instytut można podejrzeć na stronie: www.igik.edu.pl.

Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach (ITP) prowadzi monitoring deficytów oraz nadmiarów wody za pomocą następujących wskaźników: SPI (obliczany dla 35 stacji meteorologicznych), SMI, CDI, YR (wskaźnik potencjalnej redukcji plonu końcowego). Wszystkie monitorowane wskaźniki wyznaczane są w okresie kwiecień-październik co dekadę. Dodatkowo, tworzona jest ich średnioterminowa – 10 dni – oraz długoterminowa – 20 dni – prognoza bazująca na prognozie meteorologicznej. Parametry do wyznaczania wskaźników SMI oraz R pozyskiwane są za pomocą modelowania matematycznego CROPBALANCE, będącego modelem opracowanym w Instytucie Technologiczno-Przyrodniczym, symulującym bilans wodny gleby. Wskaźniki te monitorują warunki agro-hydro-meteorologiczne obszarów rolniczych.