European State of the Climate Report 2022 wskazuje, że w skali globalnej ostatnie osiem lat było najcieplejsze w historii, a rok 2022 był piątym najcieplejszym rokiem w historii pomiarów na świecie! SPRAWDŹ: https://climate.copernicus.eu/esotc/2022/about-report
REKORDOWE TEMPERATURY
Temperatury w Europie jako całości wykazują długoterminowe tendencje do ocieplenia zarówno w przypadku średnio rocznych, jak i sezonowych. Roczna temperatura dla roku 2022 była drugą najcieplejszą w historii dla Europy i była o 0,3°C chłodniejsza od roku 2020, najcieplejszego w historii. Dziesięć najcieplejszych lat w historii dla Europy wystąpiło od 2000 roku, a pięć najcieplejszych lat wystąpiło od 2014 roku.
W Polsce najwyższa wartość temperatury powietrza w 2022 roku wyniosła 38,3°C (źródło IMGW), a w Wielkiej Brytanii temperatury po raz pierwszy osiągnęły poziom powyżej 40°C.
Średnia anomalia temperatury powietrza na powierzchni ziemi dla 2022 roku, w stosunku do okresu referencyjnego 1991-2020. Źródło danych: ERA5. Credit: C3S/ECMWF.HIGH-RESOLUTION IMAGE
NAJSUCHSZY ROK W HISTORI
Znaczna susza dotknęła w zasadzie całą Europę. Utrzymujący się brak opadów obserwowano od zimy 2021/22, a w całym roku wilgotność powierzchniowa gleby była drugą najniższą w ciągu ostatnich 50 lat. Wyższe niż przeciętne temperatury i ciąg fal upałów, które rozpoczęły się wiosną i trwały przez całe lato, podtrzymywały i potęgowały bardziej suche niż przeciętne warunki. Wyjątkowo suche obszary występowały w częściach Rumunii, Bułgarii i południowo-zachodniej Hiszpanii. Ponadto długotrwałej suszy doświadczyły kraje Europy Środkowej. Susza wpłynęła na systemy naturalne i kluczowe sektory społeczno-gospodarcze, takie jak rolnictwo, energetyka i transport rzeczny.
Jak rozwijała się susza?
Duże obszary Europy Zachodniej doświadczyły na początku roku poważnych braków opadów, przy czym zarówno suma opadów, jak i liczba dni wilgotnych były znacznie niższe od średniej. W styczniu najbardziej dotkniętymi obszarami były północno-zachodnia część Półwyspu Iberyjskiego, Francja, Wielka Brytania, Irlandia, Włochy i południowo-wschodnia Europa. Warunki suche utrzymywały się na tych obszarach przez cały luty, z wyjątkiem Wielkiej Brytanii i Irlandii, które doświadczyły warunków wilgotniejszych niż średnie. Ten zimowy deficyt opadów był spowodowany anomaliami w cyrkulacji atmosferycznej związanej z pozytywną fazą Oscylacji Północnoatlantyckiej. W marcu deficyt opadów był jeszcze bardziej rozległy, obejmując większość Europy, a lokalnie był bardzo wyraźny, na przykład w Alpach. Jedynym regionem, w którym wystąpiły opady powyżej średniej był Półwysep Iberyjski, zwłaszcza wzdłuż jego wybrzeża śródziemnomorskiego.
Alpy Włoskie doświadczyły deficytu opadów śniegu w całym roku na poziomie 45%. Ten poważny deficyt miał swoje przełożenie na przepływ wód w rzekach w miesiącach wiosennych i letnich z powodu znacznie zmniejszonego udziału wody pochodzącej z roztopów. W kwietniu warunki w niektórych regionach uległy przejściowemu złagodzeniu, ale w maju ponownie prawie cały kontynent doświadczył niedoboru opadów.
Utrzymujący się i powszechny deficyt opadów zimą i wiosną spowodował wyraźne anomalie w wilgotności gleby, które w maju można było zaobserwować na dużym obszarze Europy. Szczególnie ucierpiała górna warstwa gleby w dużym pasie od wschodu do zachodu, obejmującym Francję, dużą część Włoch, Niemcy, Polskę i kraje bałtyckie, rozciągającym się na północ do południowej Skandynawii i na wschód do Morza Czarnego. Te krytyczne warunki wilgotności gleby doprowadziły do stresu wodnego w uprawach i roślinności.
W czerwcu większość krajów, w których już w maju wystąpił deficyt wilgoci glebowej, została zakwalifikowana do stanu „ostrzegawczego” przed suszą, ze względu na jednoczesne wystąpienie opadów i deficytu wilgoci glebowej. Ujemne anomalie wilgotności gleby dotknęły szczególnie południowo-wschodnią Francję i północno-zachodnie Włochy, a także Ukrainę i Słowację.
W lipcu w kilku częściach Europy – w szczególności w Portugalii, Hiszpanii, Francji, Włoszech, Niemczech i na Węgrzech – roślinność i uprawy ucierpiały zarówno z powodu opadów atmosferycznych, jak i deficytu wilgotności gleby, wykazując deficyt aktywności fotosyntetycznej. Pod koniec miesiąca 36% Europy było dotknięte suszą (sklasyfikowaną jako „ostrzegawczą” lub „alarmową” przez Combined Drought Indicator).
Sierpień przyniósł poprawę zwłaszcza na obszarze Bałkanów oraz w dużej części półwyspu apenińskiego.
Od września obserwowana była poprawa warunków wilgotnościowych na większości obszaru Europy i sytuacja ta była kontynuowana w październiku.
Znaczącym jest, że w listopadzie oraz grudniu problem z deficytem wilgotności występował w pasie od północnej Francji, poprzez kraje Beneluksu, środkowe i północne Niemcy, północną część polski po kraje bałtyckie.
Intensywność suszy glebowej/rolniczej, z klasami reprezentującymi rosnące prawdopodobieństwo powrotu (lata), na podstawie anomalii wilgotności gleby w stosunku do średniej dla okresu referencyjnego 1981-2020. Źródło danych: CzechGlobe_SoilClim model, driven by ERA5Land. Credit: CzechGlobe. HIGH-RESOLUTION IMAGE
WPŁYW, STRATY, SKUTKI
W przypadku rolnictwa wystąpiły straty w plonach, w tym w przypadku ryżu, kukurydzy na ziarno, soi i słonecznika. Bezpośrednio ucierpiała produkcja hydroenergetyczna, a także produktywność elektrowni cieplnych i jądrowych, ze względu na anomalnie niski przepływ rzek i cieplejsze temperatury wody. Poprzez negatywne skutki dla głównych europejskich dorzeczy, susza wpłynęła również na transport rzeczny, w tym na transport Renem, Sekwaną czy Dunajem. Susza wpłynęła również negatywnie na ekosystemy wodne i od wól zależne. Poziom wody w niektórych europejskich jeziorach również został naruszony, co wpłynęło na lokalną dostępność zasobów słodkiej wody do nawadniania, użytku przemysłowego i gospodarstw domowych. Utrzymujące się warunki suszy przyczyniły się również do większej niż przeciętna aktywności dzikich pożarów w południowo-zachodniej Europie w okresie letnim.
Wdrażanie planu przeciwdziałania skutkom suszy
Susza jest jednym z najbardziej dotkliwych, ekstremalnych zjawisk naturalnych oddziałujących na społeczeństwo, środowisko i gospodarkę. Ekstremalne zjawiska meteorologiczne i hydrologiczne, w tym susze, od zawsze występowały na terenie Polski jednakże w ostatnich latach częstość ich występowania uległa wyraźnemu nasileniu, co przedstawia m.in Europejski Raport o Stanie Klimatu 2022.
Przeciwdziałanie skutkom suszy zarówno w Polsce, jak i w Europie stanowi poważny problem. Znajduje to swoje odzwierciedlenie w licznych uregulowaniach prawnych m.in. w zakresie gospodarowania zasobami wodnymi.
Dnia 3 września 2021 roku, Minister właściwy ds. gospodarki wodnej opublikował rozporządzenie w sprawie przyjęcia Planu przeciwdziałania skutkom suszy (PPSS).
Realizacja działań zawartych w dokumencie przyczyni się do obniżania ryzyka suszy tzn. ograniczenia strat gospodarczych, społecznych i środowiskowych powstałych w wyniku tego zjawiska.
Aby skutecznie przeciwdziałać skutkom suszy, podmioty takie jak: administracja rządowa i samorządowa, przedsiębiorstwa, użytkownicy wód powinny ze sobą współpracować w celu efektywnej realizacji planu.
W kwietniu br. odbyło się spotkanie pomiędzy Ministerstwem Infrastruktury, Wodami Polskimi oraz z Rządowym Centrum Bezpieczeństwa dotyczące wdrażania oraz realizacji działań zawartych w katalogu działań, których wdrożenie przyczyni się do minimalizowania skutków suszy – załącznik nr 4 do PPSS. Omówiono działania katalogowe nr 11, 12 i 15, których realizacja pozwoli na wprowadzenie tematyki suszy do planów zarządzania kryzysowego, wprowadzenie systemu wczesnego ostrzegania przed suszą oraz opracowanie odpowiednich procedur umożliwiających wdrażanie działań i ograniczeń w korzystaniu z wód w sytuacji wystąpienia stanów kryzysowych związanych z wystąpieniem suszy.
Planowane są kolejne spotkania w tej sprawie.
