Piętrzenie wody w rowach – czy to naprawdę może przeciwdziałać suszy?

Dlaczego warto zatrzymywać wodę w rowach?

Szacuje się, że w Polsce mamy około 250 000 km rowów. Dla porównania długość wszystkich cieków, jakie pokrywają powierzchnię naszego kraju wynosi około 150 000 km. a lądowa granica naszego kraju to zaledwie 3071 km. Systemem rowów moglibyśmy otoczyć Polskę tylko 80 razy. To niedużo. Wzrost temperatur, dłuższe okresy bezopadowe oraz zmieniające się warunki klimatyczne znacząco ograniczają dostępność wody, co skutkuje coraz częstszymi i dotkliwszymi suszami. Dzięki spowolnieniu odpływu powierzchniowego wód zwiększamy wilgotność gleb i umożliwiamy skuteczniejsze zasilanie warstw wodonośnych.

Jakie korzyści przynosi retencja wody dla rolnictwa?

Rolnicy odczuwają skutki suszy najbardziej, zwłaszcza w okresach wegetacyjnych. Odpowiednie gospodarowanie wodą w rowach pozwala utrzymać jej zasoby na dłużej, co przekłada się na lepsze nawodnienie pól i ograniczenie strat w plonach. Gleba magazynuje wilgoć, dzięki czemu rośliny mogą przetrwać okresy bezdeszczowe. To rozwiązanie wymaga niewielkich nakładów finansowych, a może znacząco wpłynąć na stabilność produkcji rolnej.

Urządzenia wodne pomagają zatrzymać wodę na dłużej.

Dzięki zastosowaniu zastawek, progów czy przegród można kontrolować magazynowanie wody w rowach. Te niewielkie konstrukcje powodują, że woda nie spływa gwałtownie, lecz pozostaje na miejscu, stopniowo wsiąkając w glebę i poprawiając jej wilgotność.

• Zastawki – to konstrukcje wyposażone w ruchome elementy, które umożliwiają kontrolę poziomu wody w rowie. Mogą być wykonane z drewna, betonu lub metalu. Dzięki nim można okresowo piętrzyć wodę i dostosowywać poziom retencji do aktualnych potrzeb.
• Progi piętrzące – niewielkie przeszkody w rowach, które spowalniają przepływ i zatrzymują wodę w określonych miejscach. Funkcjonalność progów polega na wprowadzeniu odpowiedniego oporu w przepływie wody, co ma na celu zarówno zatrzymanie jej, jak i zrównoważenie przepływu. Często wykonuje się je z kamieni, drewna lub prefabrykowanych elementów betonowych.
• Przepusty z regulacją odpływu – specjalne konstrukcje umieszczone w rowach melioracyjnych, które pozwalają na kontrolowanie ilości odpływającej wody, co umożliwia jej magazynowanie oraz stopniowe uwalnianie w okresach suszy.

Takie lokalne rozwiązania mają duże znaczenie. Pozwalają skuteczniej zarządzać zasobami wodnymi bez konieczności budowy dużych i kosztownych obiektów hydrotechnicznych. 

W jaki sposób zwiększona retencja wpływa na zasoby wodne?

W Polsce występują miejsca, gdzie sytuacja hydrogeologiczna jest na tyle niekorzystna, że dla prawidłowego nawodnienia pól uprawnych lub poprawy okolicznego ekosystemu kluczowym staje się podniesienie poziomu wód gruntowych. Samo zatrzymanie wody w rowie nie spowoduje natychmiastowego powstania mokrych łąk czy terenów podmokłych w obniżeniach terenu, ale może przyczynić się do tego w dłuższej perspektywie. Mechanizm działa w następujący sposób:

1. Podniesienie poziomu wód gruntowych – zatrzymana w rowie woda stopniowo wsiąka w glebę, podnosząc poziom wód gruntowych w najbliższym otoczeniu. Jeśli proces ten trwa przez dłuższy czas, obszary przyległe mogą stać się bardziej wilgotne, co sprzyja powstawaniu siedlisk podmokłych.
2. Zmiana warunków siedliskowych – przy wyższym poziomie wody gruntowej roślinność zmienia się na taką, która lepiej toleruje wilgoć, np. turzyce, trzciny czy sitowie. To z kolei przyciąga inne organizmy, jak płazy czy ptaki wodne.
3. Ograniczenie odpływu powierzchniowego – dzięki spowolnieniu odpływu woda pozostaje dłużej w krajobrazie.
4. Lokalne zagłębienia terenu – jeśli w pobliżu rowu znajdują się naturalne zagłębienia, zatrzymana woda może je wypełniać, tworząc małe rozlewiska, które stanowią świetne środowisko dla różnych gatunków.

Zatrzymanie wody w rowach przynosi korzyści nie tylko dla rolnictwa, ale także dla ekosystemów. Powoduje długotrwałe utrzymanie prawidłowego poziomu wilgotności gleby, które jest potrzebne wzrostowi roślin. Mokre łąki i tereny podmokłe stają się natomiast siedliskiem dla wielu gatunków roślin i zwierząt, zwłaszcza ptaków, płazów i owadów zapylających. 

Czy lokalne rozwiązania mogą zmniejszyć skutki suszy?

Tak! Wdrożenie prostych metod retencji na poziomie lokalnym może znacząco poprawić dostępność wody, szczególnie w okresach niskich opadów. Dzięki spowolnieniu odpływu gleba lepiej magazynuje wilgoć, co pozwala na stabilniejsze i bardziej przewidywalne plony. To jedno z prostszych i bardziej ekonomicznych narzędzi w walce z suszą, które może przynieść korzyści zarówno dla przyrody, jak i dla rolnictwa.

Nowe przepisy ułatwiające piętrzenie wody w rowach

W ostatnich latach wprowadzono zmiany w Prawie wodnym, które ułatwiają rolnikom i właścicielom gruntów zatrzymywanie wody na swoich terenach. Obecnie nie trzeba już uzyskiwać pozwolenia wodnoprawnego na zatrzymanie wody w rowach melioracyjnych, pod warunkiem, że nie powoduje to zmiany stosunków wodnych na sąsiednich działkach.

​Zgodnie z art. 395 ustawy Prawo wodne, pozwolenia wodnoprawnego albo zgłoszenia wodnoprawnego nie wymaga:

• zatrzymywanie wody w rowach, jeżeli zasięg oddziaływania nie wykracza poza granice terenu, którego zakład jest właścicielem, lub terenu znajdującego się w zasięgu oddziaływania, gdy zakład posiada uprzednią pisemną zgodę właścicieli gruntów objętych oddziaływaniem na zatrzymywanie wody w rowach
• hamowanie odpływu wody z obiektów drenarskich, jeżeli zasięg oddziaływania nie wykracza poza granice terenu, którego zakład jest właścicielem, lub terenu znajdującego się w zasięgu oddziaływania, gdy zakład posiada uprzednią pisemną zgodę właścicieli gruntów objętych oddziaływaniem na hamowanie odpływu wody z obiektów drenarskich
• przebudowa rowów w celu zatrzymywania wody, jeżeli zasięg oddziaływania nie wykracza poza granice terenu, którego zakład jest właścicielem, lub terenu znajdującego się w zasięgu oddziaływania, gdy zakład posiada uprzednią pisemną zgodę właścicieli gruntów objętych oddziaływaniem na przebudowę rowów w celu zatrzymywania wody
• przebudowa obiektów drenarskich w celu hamowania odpływu wody, jeżeli zasięg oddziaływania nie wykracza poza granice terenu, którego zakład jest właścicielem, lub terenu znajdującego się w zasięgu oddziaływania, gdy zakład posiada uprzednią pisemną zgodę właścicieli gruntów objętych oddziaływaniem na przebudowę obiektów drenarskich w celu hamowania odpływu wody.

Co to oznacza w praktyce?

Jeśli ktoś chce spowolnić odpływ wody na swojej ziemi, może to zrobić bez skomplikowanych formalności. Wystarczy, że nie doprowadzi do podtopienia lub przesuszenia gruntów należących do innych właścicieli. To uproszczenie przepisów pozwala na łatwiejsze
i szybsze wdrażanie rozwiązań retencyjnych, które pomagają w walce z suszą.

Dzięki tym zmianom coraz więcej osób może samodzielnie działać na rzecz poprawy bilansu wodnego w swoim otoczeniu. To prosty sposób na zatrzymanie cennej wody w krajobrazie, zamiast pozwalać jej bezpowrotnie odpłynąć.