ENG
W Polsce podstawowym instrumentem planistycznym w zakresie ograniczania skutków suszy jest Plan przeciwdziałania skutkom suszy (PPSS). Zgodnie z art. 185 ustawy z dnia20 lipca 2017 r.– Prawo wodne dokument ten jest opracowywany przez Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, a następnie – w drodze rozporządzenia – przyjmowany przez ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej. W obecnym cyklu planistycznym kompetencje te posiada Minister Infrastruktury.
Od sierpnia 2024 r. trwają prace nad aktualizacją Planu przeciwdziałania skutkom suszy (aPPSS), której celem jest dostosowanie zaplanowanych działań do zmieniających się warunków meteorologiczno-hydrologicznych. W przeciwieństwie do obecnie obowiązującego PPSS, w którym zdefiniowano katalog działań, aktualizacja przyporządkowuje konkretne interwencje do jednostek administracyjnych w zależności od klasy zagrożenia i podatności na suszę. Oznacza to przejście z poziomu planistycznego do praktycznego – wskazania, gdzie i jakie działania należy podjąć w pierwszej kolejności.
NOWE PODEJŚCIE – OD DIAGNOZY DO WDROŻENIA
Susza jest jednym z najbardziej złożonych i trudnych do zarządzania zagrożeń klimatycznych na świecie. Zjawisko to nie ogranicza się jednak wyłącznie do problemu braku wody. Susza wpływa również na zdolność środowiska do świadczenia podstawowych usług ekosystemowych, takich jak regulacja
obiegu wody, ochrona gleby czy podtrzymywanie bioróżnorodności. Tym samym utrudnia realizację celów wyznaczonych przez Komisję Europejską w obszarze łagodzenia zmiany klimatu, adaptacji do jej skutków oraz wdrażania strategii na rzecz ochrony różnorodności biologicznej i gleby.
Stąd tak istotne jest, aby aPPSS opierał się na najnowszych danych meteorologicznych, hydrologicznych i hydrogeologicznych, a także na analizach wyników modeli klimatycznych. Z uwagi na złożoność tematyki opracowanie kierunków działań odbywa się przy aktywnym udziale grupy eksperckiej ds. aPPSS powołanej przez Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie. Wkład jej członków – oparty na wiedzy specjalistycznej i doświadczeniu praktycznym – stanowi cenne wsparcie merytoryczne całego procesu planistycznego.
ROLNICTWO, CZYLI WODA W KRAJOBRAZIE
PRODUKCYJNYM
Sektor rolny należy do najbardziej podatnych na niedobory wody. Z danych Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) wynika, że globalnie aż 82% skutków suszy obciąża rolnictwo (FAO, 2021). W Polsce, według informacji Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR), w 2024 r. straty w uprawach spowodowane suszą oszacowano na niemal 60 mln zł. Warto podkreślić, że wsparciem objęto jedynie 86,2 tys. ha, ponieważ konieczne było złożenie wniosku i spełnienie warunków uzyskania pomocy finansowej1). Z tego względu w ramach działań aPPSS priorytetowo zostaną potraktowane obszary rolnicze, ze szczególnym naciskiem na rozwiązania zwiększające retencję krajobrazową i zatrzymujące wodę w glebie.
Jak podkreśla Patryk Kokociński (Stop Suszy, 2025) – rolnik, jedna z osób zaangażowanych w prace grupy eksperckiej ds. aPPSS – najbardziej efektywna retencja zaczyna się tam, gdzie spada woda, czyli na polu. W jego gospodarstwie zrezygnowano z orki, zwiększono udział nawozów organicznych oraz poplonów, aby podnieść zawartość materii organicznej w glebie, która działa jak naturalny magazyn wody. Kolejnym etapem była modernizacja rowów i urządzeń melioracyjnych, co pozwala na dłużej zatrzymać wodę w krajobrazie i poprawić jej dostępność dla upraw. Ważnym elementem jest również odbudowa miedz, zadrzewień śródpolnych i stref buforowych – traktowanych jako aktywne obszary retencyjne wspierające uwilgotnienie terenu.
LEŚNICTWO – LAS JAKO BUFOR HYDROLOGICZNY
Lasy pokrywają ponad 29% powierzchni Polski i odgrywają istotną rolę w obiegu wody w środowisku. Spowalniają spływ powierzchniowy, zwiększają infiltrację, podnoszą poziom wód gruntowych i łagodzą lokalny mikroklimat, co przekłada się na zmniejszenie ryzyka suszy i pożarów. Około 77% terenów leśnych w kraju znajduje się w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe, co oznacza, że ta instytucja gospodaruje niemal jedną czwartą całkowitej powierzchni Polski. Z tego względu w pracach grupy eksperckiej ds. aPPSS uczestniczy również przedstawiciel Lasów Państwowych – Krzysztof Czyżyk, specjalista ds. gospodarki wodnej.
Działania Lasów Państwowych na rzecz zwiększania retencji wodnej, jak wynika z danych udostępnionych przez tę instytucję (PGL LP, 2025), prowadzone są systemowo od końca lat 90. XX w. W latach 1998-2005 powstało ponad 3 tys. obiektów, głównie zbiorników i urządzeń piętrzących, o łącznej pojemności retencyjnej sięgającej 8 mln m³. W kolejnych latach, dzięki możliwościom finansowania ze środków unijnych, skala przedsięwzięć znacznie wzrosła. Do 2022 r., w ramach programów „Małej Retencji Nizinnej” i „Małej Retencji Górskiej”, zrealizowano kilka tysięcy kolejnych inwestycji, które pozwoliły zatrzymać łącznie ponad 50 mln m³ wody w środowisku leśnym.
Obecnie realizowana jest trzecia edycja programów retencyjnych (MRN3, MRG3), zaplanowana na lata 2024-2028. Zakłada ona budowę ponad 1,6 tys. nowych obiektów – od małych struktur spowalniających odpływ wód powierzchniowych, przez odtwarzanie mokradeł, meandrowanie cieków, tworzenie retencji korytowej i stref buforowych, po inwestycje przeciwerozyjne. Planowane działania pozwolą zwiększyć pojemność retencyjną o kolejne 6 mln m³ oraz poprawić odporność lasów na skutki zmiany klimatu. Integralną częścią programu będzie monitoring hydrologiczny i przyrodniczy prowadzony we współpracy z partnerami naukowymi, który pozwoli ocenić wpływ realizowanych działań na poziom wód gruntowych, wilgotność gleb oraz lokalną bioróżnorodność.
W ramach aPPSS planowane projekty Lasów Państwowych ujęto jako istotny komponent retencji krajobrazowej. Realizowane na terenach leśnych działania są integralną częścią systemu przeciwdziałania skutkom suszy na poziomie zlewni. Tworzą spójny model gospodarowania wodą, oparty na naturalnym potencjale środowiska.
MOKRADŁA TO NATURALNE REZERWUARY WODY
Mokradła pełnią ważną funkcję w obiegu wody i bilansie węgla. W zlewniach z rozległymi torfowiskami obserwuje się większą stabilność hydrologiczną – mokradła magazynują wodę i stopniowo ją oddają. Osady organogeniczne, głównie torfy, są silnie uwodnione – w zależności od ich struktury woda może stanowić nawet 90% ich objętości. Przykładowo, na podstawie analiz hydrologicznych i glebowo-siedliskowych oszacowano, że w granicach Biebrzańskiego Parku Narodowego torfowiska zatrzymują ok. 500 mln m³ wody. Dla porównania: pojemność jeziora Śniardwy to ok. 650 mln m³ (Grygoruk, 2009). Dlatego w ramach aPPSS jednym z priorytetów będzie wspieranie odbudowy obszarów wodno-błotnych oraz renaturyzacja cieków wodnych, szczególnie tam, gdzie ich funkcje retencyjne zostały ograniczone.
„Nawadnianie torfowisk jest kluczowe dla ochrony klimatu, ponieważ zatrzymuje mineralizację torfu i istotnie ogranicza emisje CO₂ oraz innych gazów cieplarnianych. Dzięki wysokiemu poziomowi wód gruntowych torfowiska odzyskują zdolność długotrwałego wiązania węgla w torfie i biomasie roślin torfotwórczych. Uwodnienie ekosystemów bagiennych zwiększa retencję wody, stabilizuje warunki hydrologiczne, poprawia jej jakość i wzmacnia odporność krajobrazu na susze oraz degradację i osiadanie gleb organicznych na gruntach
rolnych. Jednocześnie odbudowuje siedliska, sprzyjając powrotowi unikatowej bioróżnorodności zależnej od mokrych warunków. Z tego względu ponowne nawadnianie jest jednym z najskuteczniejszych rozwiązań opartych na przyrodzie (NBS), łączącym ochronę klimatu, wody i przyrody”– podkreśla prof. dr hab. Mariusz Lamentowicz z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, który wspiera swoją wiedzą i doświadczeniem pracę grupy eksperckiej ds. aPPSS.
MIASTA POTRZEBUJĄ DZIAŁAŃ ADAPTACYJNYCH
Susza coraz częściej dotyka także środowiska miejskie. Uszczelnienie powierzchni i intensywna zabudowa ograniczają infiltrację wód opadowych, powodując jednocześnie przegrzewanie przestrzeni. Jak wskazuje dr hab. inż. Agnieszka Kolada, prof. IOŚ, uczestnicząca w pracach grupy eksperckiej: „Aby przeciwdziałać skutkom zmiany klimatu, takim jak fale upałów, powodzie i susze, konieczne są działania adaptacyjne. Miasta mają obecnie obowiązek opracowywania planów takich działań, czyli miejskich planów adaptacyjnych (MPA). Zadaniem tych planów jest identyfikacja lokalnych zagrożeń na podstawie analizy zjawisk meteorologicznych i hydrologicznych, wskazanie scenariuszy zmian klimatu, ocena wrażliwości miasta, ale przede wszystkim rekomendacja konkretnych działań, takich jak koncepcja zazieleniania czy sposób zarządzania wodami opadowymi i roztopowymi, które mają służyć poprawie bezpieczeństwa i jakości życia mieszkańców miast oraz zwiększyć ochronę przed szkodliwymi skutkami zmieniającego się klimatu”.
W ramach aPPSS działania z zakresu rozwoju błękitno- -zielonej infrastruktury obejmujące m.in. ogrody deszczowe, zielone dachy, nawierzchnie przepuszczalne oraz zintegrowane systemy zagospodarowania wód opadowych – zostały ujęte jako istotny element wzmacniania odporności wodnej zlewni miejskich.
WSPÓLNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WODĘ
Aktualizacja Planu przeciwdziałania skutkom suszy stanowi kolejny ważny krok w kierunku zintegrowanego zarządzania zasobami wodnymi w Polsce. Po raz pierwszy zestaw działań zostanie przyporządkowany do gmin na podstawie wskaźników zagrożenia i ryzyka suszy, co umożliwi efektywniejsze planowanie, w tym wybór inwestycji oraz kierowanie środków wsparcia. Dokument stanie się praktycznym narzędziem, a nie tylko strategią – pozwalając administracji publicznej i lokalnym społecznościom działać w sposób skoordynowany i oparty na wiedzy.
1) Dane dotyczące szkód w uprawach rolnych spowodowanych suszą w 2024 r. pozyskane w ramach projektu aPPSS.
Tekst powstał w ramach projektu „Przegląd i aktualizacja planu przeciwdziałania skutkom suszy”.
LITERATURA
[1] FAO. 2025. The Impact of Disasters on Agriculture and Food Security 2025 – Digital solutions for reducing risks and impacts. Rome. DOI: 10.4060/cd7185en.
[2] Grygoruk M. 2009. „Mokradła dla wody czy woda dla mokradeł? Rola bagien w obiegu wody w zlewni”. bagna.pl – Informacyjny Serwis Mokradłowy. https://bagna.pl/mokre-tematy/206-mokradla-dla-wody-czy-woda-dla-mokradel-rola-bagien-w-obiegu-wody-w-zlewni [dostęp: 31.10.2025].
[3] PGL LP. 2025. „Działania retencyjne w PGL Lasy Państwowe” [informacja pisemna z dnia 7.11.2025 r.].
[4] Stop Suszy. 2025. „Żniwa za nami, co teraz? – dobre praktyki rolnicze”. https://stopsuszy.pl/zniwa-za-nami-co-teraz-dobre-praktyki-rolnicze/ [dostęp: 31.10.2025].
[5] Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (Dz.U. z 2025 r., poz. 960).
