Świętujemy Światowy Dzień Mokradeł

Dzień ustanowiony na pamiątkę rocznicy podpisania Konwencji Ramsarskiej z 2 lutego 1971 roku, o ochronie obszarów wodno-błotnych, przypomina nam o ważnej roli bagien dla magazynowania wody. Warto jednak pamiętać, że bez wody nie ma mokradeł, dlatego by je zachować niezbędny jest sukcesywnie realizowany program retencji.

Mokradła mają różne oblicza. Mogą to być olbrzymie otwarte obszary torfowisk albo małe śródleśne bagna, są nimi też wąskie siedliska wzdłuż naturalnych rzek oraz zbiorniki wodne – naturalne i antropogeniczne, stałe i okresowe, włącznie z wodami morskimi. Mokradła pełnią wiele istotnych funkcji. Po pierwsze są ogromnym rezerwuarem wody, którą magazynują w trakcie wezbrań, po czym oddają powoli do cieków i wód podziemnych, zasilając źródła. Dzięki temu są sojusznikiem ludzi w walce z powodzią i suszą. Po drugie stanowią świetny filtr powietrza i wody. Pochłaniają dwutlenek węgla, a żyjące na bagnach rośliny i mikroorganizmy wiążą substancje biogenne oraz związki azotu i fosforu, przez co oczyszczają wodę i ograniczają eutrofizacje, zatrzymując zakwit chorobotwórczych glonów i sinic. Dzięki udziałowi w cyklach obiegu wody i dwutlenku węgla mają wpływ na regulację klimatu, hamując postępujące zmiany klimatyczne. Po trzecie wzbogacają ekosystem, gdyż na ich terenie żyje wiele unikalnych gatunków roślin oraz ptaków, owadów i innych zwierząt. Po czwarte są wykorzystywane gospodarczo przez człowieka, który może na nich wypasać bydło, łowić ryby, czy uprawiać niektóre rośliny. W końcu upiększają krajobraz i są atrakcyjnymi terenami turystyczno-rekreacyjnymi.

W Polsce mokradła naturalne i przekształcone przez człowieka występują na obszarze niemal 4,4 mln ha, czyli 14,2% powierzchni kraju, z czego około 30% stanowią torfowiska. Pozostałe to różnego typu tereny łąkowe, zbiorowiska leśne – bagienne i łęgowe, zaś najmniejszy obszar zajmują nieleśne zbiorowiska bagienne, czyli m.in. szuwary, młaki i mszary.

Warunkiem istnienia mokradeł jest dostępność do wody. W zależności od warunków dopływu i rozprowadzania wód wyróżnia się mokradła: ombrogeniczne – prawie wyłącznie zasilane wodą opadową, topogeniczne – zasilane mało ruchliwymi wodami podziemnymi, napływającymi ze zlewni o dużych powierzchniach, soligeniczne – powstające w rejonie wypływu wód podziemnych (wycieków, źródeł) na powierzchnię terenu i fluwiogeniczne – zasilane zalewowymi wodami rzecznymi.

Wiosenne rozlewiska Narwi – Narwiański Park Narodowy. Fot. Wody Polskie

W ciągu ostatnich stu lat świat stracił ponad 1/3 terenów podmokłych. Również Polska boryka się problemem zanikania mokradeł. Niedostatek opadów, obniżenie wód gruntowych a w konsekwencji susza, długofalowo działa destrukcyjnie na obszary wodno-błotne. Przykładem jest Dolina Górnej Narwi, gdzie od kilku lat obserwuje się wyraźne obniżenie poziomu uwilgotnienia mokradeł w dolinie rzeki.

Aby zachować istniejące mokradła w dobrym stanie należy zapewnić odpowiedni stopień uwilgotnienia tych siedlisk. Zmieniająca się struktura opadów w kraju, w tym wydłużenie czasu, w którym opady nie występują i skrócenie czasu zalegania pokrywy śnieżnej w okresie zimy pokazują, że jedynym rozwiązaniem, które może wyjść tym zmianom naprzeciw jest wielotorowa retencja. Zwiększanie zdolności zatrzymania i gromadzenia wody to niepodważalny sposób na zmniejszanie skutków suszy, jak również na spowalnianie odpływu wód do głównych rzek podczas bardzo intensywnych opadów, które coraz częściej są obserwowane w kraju. Poprawa zdolności retencji gleby tylko o 10 mm daje dodatkowo 100 m³ wody na hektar.

Wody Polskie w ramach planu przeciwdziałania skutkom suszy wskazują liczne działania inwestycyjne i działania edukacyjne, które przyczynią się do zwiększenia ilości magazynowanej wody, również w siedliskach mokradłowych. Działania z zakresu dużej i małej retencji, w tym budowa zbiorników retencyjnych oraz stopni wodnych, zapewnią duże rezerwuary wód, pełniąc przy tym funkcję przeciwpowodziową, łagodzącą skutki suszy i zmiany klimatu. W opracowywanym przez Wody Polskie programie renaturyzacji wód powierzchniowych planowane jest odtwarzanie terenów mokradłowych w dolinach rzecznych oraz renaturalizacja rzek. Wody Polskie będą promować racjonalne gospodarowanie wodą na terenach rolniczych, w tym działania na rzecz zwiększania retencji w systemach rowów melioracyjnych, budowę stawów i oczek wodnych, a także będą zachęcać samorządy do gromadzenia i wykorzystywania wody deszczowej. Wdrożenie tych działań pozwoli zwiększyć poziom retencji, a co za tym idzie zachować mokradła dla przyszłych pokoleń.